Δημοσιεύθηκε: Τετάρτη 23 / 4 / 2025 , 14:57 από news_room
Kωστής Kοκκινόφτας – Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου
Ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται ο προστάτης Άγιος των κατοίκων πολλών χωριών της Κύπρου, οι οποίοι στα παλαιότερα χρόνια συνήθιζαν να τον επικαλούνται με τη φράση: «Άη Γιώρκη τζαι βοήθα μου». Στα περισσότερα από αυτά υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στη χάρη του, αφού όπως διαπιστώνουμε από ανεπίσημη καταγραφή, που έγινε το 1946, 315 ναοί σε σύνολο 1621, που υπήρχαν τότε στο νησί, τιμώνταν στο όνομά του. Προηγείτο σε αριθμό ναών μόνο η Θεοτόκος, σύμβολο για τους Xριστιανούς της αγιότητας, της αγνότητας και της μητρικής αγάπης, με 382 ναούς, και ακολουθούσαν η προστάτιδα των παιδιών Aγία Mαρίνα με 108, ο Άγιος Iωάννης ο Πρόδρομος με 93 και άλλοι Άγιοι με μικρότερο αριθμό ναών. Τουλάχιστον 54 από τις εκκλησίες του Aγίου Γεωργίου έχουν σημαντική αρχαιολογική και αρχιτεκτονική αξία, με μερικές να διασώζουν ωραιότατες μεταβυζαντινές τοιχογραφίες.
Ένδειξη της μεγάλης αγάπης των Κυπρίων προς τον Άγιο, που οφείλεται κυρίως στις θαυματουργικές παρεμβάσεις του, στη γενναιοδωρία, στο νεαρό της ηλικίας και στη στρατιωτική του ιδιότητα, είναι τα επτά χωριά του νησιού, που φέρουν το όνομά του. Δύο από αυτά βρίσκονται στην επαρχία Λευκωσίας (του Καυκάλου και της Λεύκας), δύο στην Πάφο (της Πέγειας και των Κελοκεδάρων), ένα στη Λεμεσό (της Συλίκου), ένα στην Αμμόχωστο (του Σπαθαρικού) και ένα στην Κερύνεια. Σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν και άλλα χωριά που έφεραν το όνομά του, όπως το Άγιο Γιωργούδι της Τηλλυρίας, τα οποία όμως ερημώθηκαν στη συνέχεια.
Υπάρχουν ακόµη και αρκετά µοναστήρια, τα καθολικά των οποίων είναι αφιερωµένα στον Άγιο, µε πιο γνωστά αυτά του Αλαµάνου και του Μαυροβουνίου, που επαναλειτούργησαν, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, το πρώτο ως γυναικείο και το δεύτερο ως ανδρικό. Από τα υπόλοιπα αναφέρονται αυτά των Μαγγάνων στη Λευκωσία, της Χαβούζας στη Λεµεσό, του Κοντού και του Μακρή στη Λάρνακα, του Νικοξυλίτη στη Δρούσια, των Κοµάνων στα Μέσανα, του Πυργώτη στο Χα Ποτάµι και του Ρηγάτη κοντά στην Kυρά Mόρφου, µετόχια τα δύο τελευταία της Μονής Σινά και του Πατριαρχείου Ιεροσολύµων, αντιστοίχως . 5
Επίσης, το όνοµα του Αγίου δόθηκε σε τουλάχιστον 204 τοπωνύµια ανά το νησί, που διασώζουν διάφορους θρύλους και περιστατικά, τα οποία, κατά τη λαϊκή παράδοση, συνδέονται άµεσα µε κάποιο θαυµαστό γεγονός. Για παράδειγµα, δύο τοπωνύµια του χωριού Καµινάρια φέρουν τις ονοµασίες «Παδκιά τ᾽ Άη Γιώρκη» και «Τζεφαλόκρεµµος» και σχετίζονται µε παρέµβασή του, ώστε να σωθούν οι κάτοικοι από την πανώλη (πανούκλα), που έπληξε το χωριό στα µέσα του 19ου αιώνα. Τότε, σύµφωνα µε την τοπική παράδοση, αρκετοί από αυτούς βρήκαν οδυνηρό θάνατο, ενώ πολλοί άλλοι κατέφυγαν στις γύρω δασικές περιοχές, µέχρι να υποχωρήσει η επιδηµία.
Στο µεταξύ, οι εναποµείναντες συγκεντρώθηκαν στον ναό του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, όπου ανέπεµψαν δέηση για άµεση βοήθειά του. Το ίδιο βράδυ ξέσπασε δυνατή βροχή, που συνοδευόταν από βροχές και αστραπές, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθεί πανδαιµόνιο. Kάποια στιγµή ακούστηκε δυνατός θόρυβος από την εκκλησία και άνοιγµα της µεγάλης θύρας της, οπότε µερικοί από τους κατοίκους είδαν έκπληκτοι τον Άγιο να εξέρχεται πάνω σε άσπρο άλογο από τον ναό και το πρόσωπό του να λάµπει από φως υπερκόσµιο. Όπως αφηγούνταν οι παλαιότεροι, κάθε βήµα του αλόγου συνοδευόταν από σπίθες φωτιάς, που έβγαιναν από τις οπλές, όταν άγγιζαν τη γη.
Στη συνέχεια, ο Άγιος κυνήγησε την πανούκλα, που, σύµφωνα µε τη λαϊκή διήγηση, είχε µορφή άσχηµης γυναίκας , µέχρι την τοποθεσία «Παδκιά τ᾽ Άη Γιώρκη», όπου έσυρε το ακόντιό του 6 και τη σκότωσε, την ώρα που έτρεχε στον απέναντι «Τζεφαλόκρεµµο» για να σωθεί.
Σύµφωνα µε την παράδοση, στον βράχο που στάθηκε ο Άγιος για να σκοτώσει την πανούκλα έµειναν έκτοτε τα αποτυπώµατα των ποδιών του αλόγου του «µε τις έξι πρόκες», το δε πέτρωµα τού απέναντι γκρεµού, όπου έρρευσε το αίµα της πανούκλας, απέκτησε µαύρους και κόκκινους χρωµατισµούς.
Ακολούθως, σε παρακείµενη τοποθεσία, ο Άγιος ευλόγησε µικρή πηγή, από όπου ήπιε νερό για να ξεδιψάσει, η οποία από τότε αποκαλείται «Aγίασµα του Άη Γιώρκη» και που οι κάτοικοι συνήθιζαν να πίνουν χάριν ευλογίας . 7
Το όνοµα του Αγίου δόθηκε σε πέντε τουλάχιστον δασικές περιοχές, δύο λόφους, µία σπηλιά, δέκα χειµάρρους, ενώ 287 καταγραµµένα τοπωνύµια συνδέονται άµεσα µε εκκλησία,
ξωκκλήσι ή παρακείµενο ερειπωµένο ναό, που αφιερώθηκαν στη χάρη του8.
Ακόµη, δύο ακατοίκητα νησάκια που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από τις κυπριακές ακτές φέρουν το όνοµά του: το µεν πρώτο στον κόλπο της Χρυσοχούς, το δε δεύτερο απέναντι από τον οικισµό του Αγίου Γεωργίου Πέγειας, µε τον αρχαιολογικό χώρο του οποίου συνδέεται άµεσα9.
Το όνοµα του Αγίου δόθηκε επίσης και σε είδη της τοπικής χλωρίδας, όπως σε αγκαθερό θάµνο, που παράγει ένα κόκκινο στρογγυλό καρπό σε µέγεθος αδρού ρεβυθιού, ο οποίος τρώγεται και ονοµάζεται «πουρνέλλα τ᾽ Άη Γιώρκη», καθώς και σε ένα χόρτο, που παράγει µικροσκοπικό καρπό σε είδος πολύ µικρής ντοµάτας και ονοµάζεται «σταφύλλιν τ᾽ Άη Γιωρκού»10.
Ακόµη, το όνοµα του Αγίου χρησιµοποιήθηκε στα αποφθέγµατα του κυπριακού λόγου, όπου για παράδειγµα, η φράση «συν Αθηνά και χείρα κίνει» µετατράπηκε, εκχριστιανισµένη, σε «Άη Γιώρκη τζαι βοήθα µου, / αµµά τάρασσε τζι εσού τα πόδκια σου» . 11
Ο Άγιος Γεώργιος, ως γνωστόν γιορτάζεται στις 23 Απριλίου, µέρα που η Εκκλησία τιµά τη µνήµη του, και στις 3 Νοεµβρίου, που έγινε η ανακοµιδή των λειψάνων του. Η πρώτη, επειδή ορίζει χρονικά το µέσο της άνοιξης και της περιόδου της ανθοφορίας, θεωρείται από τον λαό σαν δεύτερο Πάσχα και πανηγυρίζεται µε ξεχωριστό τρόπο.
Στα νεότερα χρόνια, µετά την υιοθέτηση του Γρηγοριανού ηµερολογίου από την Oρθόδοξη Eκκλησία της Kύπρου, το 1924, γεγονός που συνέτεινε ώστε η γιορτή να περιλαµβάνεται τις περισσότερες φορές στις µέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, αυτή µεταφέρεται τη Δευτέρα της Λαµπρής, ώστε να τιµηθεί κατά τον αρµόζοντα τρόπο ο δηµοφιλής Άγιος.
Η µέρα της πανήγυρής του είναι κατ᾽ εξοχήν µέρα εύθυµης διάθεσης, γεγονός που συνέτεινε ώστε το όνοµα του Αγίου Γεωργίου να συνδεθεί µε άσµατα της χαράς και της
διασκέδασης.
Έτσι, όταν ο Κύπριος χορευτής σέρνει τον χορό τραγουδά τους στίχους: «Τζι αν πας στην Καλαµπάκκαν τζ᾽ έρτης τ᾽ Άη Γιωρκού / φέρε µου ᾽ναν µαντήλιν µ᾽ αθθούς του µιρµερκού», δηλαδή του ζαµπούκκου, δένδρου που ανθίζει τον Απρίλιο και οι ανθοί του ξηραινόµενοι χρησιµοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, ως τσάι12.
Η 3η Νοεµβρίου, ηµέρα της ανακοµιδής των λειψάνων του Αγίου, αποκαλείται από τον λαό «T Άη Γιωρκού του σπόρου», γιατί συµπίπτει χρονικά µε την έναρξη της σποράς των
σιτηρών.
Τη µέρα αυτή οι γεωργοί προσέφεραν στην εκκλησία αφιερώµατα και παρακαλούσαν τον Άγιο για βροχόπτωση και επιτυχή έκβαση των γεωργικών τους ενασχολήσεων.
Πολλοί έπαιρναν µαζί τους και σπόρο για να ευλογηθεί, τον οποίο αναµείγνυαν στη συνέχεια µε τον υπόλοιπο, γιατί πίστευαν ότι η µελλοντική σοδειά θα απέδιδε πλούσιους καρπούς .
Eπίσης, στις 3 Nοεµβρίου γινόταν στη Μονή του Αγίου 13 Γεωργίου του Κοντού στη Λάρνακα ζωοπανήγυρη και πολλοί ήταν αυτοί που προσέρχονταν για να προετοιµαστούν κατάλληλα µε αγορά ζώων για τις γεωργικές τους εργασίες.
Ανάµεσά τους περιλαµβάνονταν και πολλοί Μουσουλµάνοι κάτοικοι του νησιού, οι οποίοι πίστευαν στον θαυµατουργό Άγιο και φοβούνταν την τιµωρία του, στις περιπτώσεις που επεδείκνυαν απαξιωτική συµπεριφορά έναντι της χριστιανικής πίστης και των εκδηλώσεων λαϊκής θρησκευτικότητας14.
O Άγιος Γεώργιος θεωρείτο από τους κατοίκους του νησιού ως ο προστάτης όσων έπασχαν από επιληψία, την «άσχηµη αρρώστεια» ή «λάωµα», όπως την αποκαλούσαν Για
τον λόγο αυτό, στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού «σκλαβώνονταν» αρκετοί επιληπτικοί, δηλαδή διέµεναν σε αυτήν για κάποιο χρονικό διάστηµα και εργάζονταν στα κτήµατά της χωρίς αµοιβή, πιστεύοντας ότι µε τον τρόπο αυτό ο Άγιος θα τους ελεούσε και θα τους θεράπευε .
Εθεωρείτο ακόµη ο θεραπευτής των µατιών των παιδιών από ερεθισµό, που 15 προκαλούσε η είσοδος ξένου σώµατος, γι᾽ αυτό και έλεγαν τους στίχους: «Άι Γιώρκη καβαλλάρη, / τζαι µε το γρουσόν αππάριν, / πιάσε τσάππαν τζαι ξινάριν, / γιάννε του µωρού τ᾽αµµάτιν, / τζι αν έν βώλος λύσε τον / τζι αν έν πέτρα έβκαρτην», παρακαλώντας τον Άγιο Γεώργιο να παρέµβει και να κάνει το θαύµα του . 16
Ο Άγιος πιστεύετο ακόµη, ότι ήταν βοηθός των παιδιών που αργούσαν να περπατήσουν, γι αυτό και τα οδηγούσαν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού, όπου στον προαύλιο χώρο υπήρχε πέτρα µε δύο εκτυπώµατα σε σχήµα παιδικών ποδιών, που είχαν αποτυπωθεί, κατά τη λαϊκή παράδοση, µόλις πάτησε σε αυτήν ο Χριστός, όταν ήταν βρέφος στη Βηθλεέµ.
Στη συνέχεια, αφού αφαιρούσαν από τα παιδιά το δεξιό παπούτσι, το οποίο έπρεπε απαραίτητα να µείνει στον ναό, τα βοηθούσαν να σταθούν στα εκτυπώµατα αυτά, µε τη βεβαιότητα ότι θα είχαν τη βοήθεια του Αγίου και σε σύντοµο χρονικό διάστηµα θα περπατούσαν . 17
Υπήρχε επίσης, ιδίως στη Λάρνακα, δοξασία ανάµεσα στα νεαρά κορίτσια, ότι ο Άγιος µεριµνούσε «για την αποκατάστασή τους», δηλαδή την εξεύρεση κατάλληλου συζύγου.
Γι᾽ αυτό και προσέρχονταν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού το Σάββατο στον εσπερινό, επειδή επικρατούσε η αντίληψη, ότι τις άλλες µέρες απουσίαζε στη Βηρυτό, όπου σύµφωνα µε το δηµοτικό άσµα βρισκόταν η εκκλησία του, και από όπου επέστρεφε βρεγµένος από τα κύµατα της θάλασσας.
Εισερχόµενες δε στον ναό έπρεπε απαραίτητα να τον παρακαλέσουν χαµηλόφωνα µε τη φράση: «Όπως εµείς κτυπούµεν την πόρταν σου έτσι τζαι συ να κάµης ο γαµπρός να κτυπά την πόρτα µας». Ευρέως δε ήταν διαδεδοµένο το δίστιχο:
«Στον Άιν Γιώρκην τον Κοντόν έν ν᾽ άψω τα τζερκά µου, / πέρκιµον κάµ η χάρη του τζαι φέρει σε κοντά µου», που αντικατοπτρίζει και τη λαϊκή αντίληψη για την ιδιότητα αυτή του Αγίου . 18
Ο λαός της Κύπρου αποδίδει στον Άγιο Γεώργιο µεγάλο αριθµό θαυµάτων, πολλά από τα οποία θεωρούνται αναβιώσεις παλαιών θρύλων ή αποτέλεσµα της λαϊκής µυθοπλασίας, όπως το γνωστό θαύµα της δρακοκτονίας, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα στην εικονογράφησή του και υµνήθηκε από τη θρησκευτική λαϊκή µούσα µε το γνωστό «Τραγούδιν τ᾽ Άη Γιώρκη».
Σύµφωνα µε µία εκδοχή, οι ιστορικές καταβολές του ανάγονται στον 12ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία κυριαρχούσαν τα κατορθώµατα των ακριτών και ο Άγιος άρχισε να απεικονίζεται έφιππος. Πρόκειται για τραγούδι προϊόν της λαϊκής µούσας της υστεροβυζαντινής περιόδου, που έχει άµεση συνάφεια µε τα αφηγηµατικά έµµετρα του ακριτικού κύκλου.
Παλαιότερα υποστηρίχθηκε πως αποτελεί αναβίωση των αρχαίων θρύλων, όπως για παράδειγµα του Περσέα και της Ανδροµέδας, ή του Βελερεφόντη και της Μέδουσας, ή του Θησέα και της Αριάδνης.
Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν µπορεί να γίνει εύκολα αποδεκτό, αφού φέρει υπόβαθρο και πυρήνα χριστιανικό. Ίσως δε να περιέγραφε τη νίκη κάποιου ακρίτα επί των Αγαρηνών, µετά από επίκληση του Αγίου Γεωργίου και µε την πάροδο του χρόνου ο ακρίτας να ταυτίστηκε στις λαϊκές διηγήσεις µε τον Άγιο.
Στα χωριά της Κύπρου, ο Άγιος Γεώργιος αγαπήθηκε ιδιαίτερα, αφού εκπροσωπούσε τη νίκη της ζωής και του Ελληνισµού επί της ειδωλολατρίας και των Οθωµανών κατακτητών.
Γι᾽ αυτό και το «Τραγούδι τ᾽ Άη Γιωρκού», που περιέγραφε το κατόρθωµα της δρακοκτονίας ήταν ιδιαίτερα δηµοφιλές ανάµεσα στους παλαιότερους κατοίκους, οι περισσότεροι από τους
οποίους το γνώριζαν εκ στήθους και συνήθιζαν να το τραγουδούν µετά τον εσπερινό της γιορτής του Αγίου στις 23 Απριλίου και στις 3 Νοεµβρίου, στην αυλή της εκκλησίας,
Τραγουδήθηκε ακόµη από τους ποιητάρηδες του νησιού, που προβαίνοντας σε κάποιες αναγκαίες για την περίσταση τροποποιήσεις, το εξέδωσαν σε φυλλάδες και το έλεγαν σε πανηγύρια και άλλες εκδηλώσεις, όπως οι Α.Π. Μιχαηλίδης («Τραγώδιον του Αγίου Γεωργίου», Λευκωσία 1892), Παναγιώτης Σολωµού («Ποίηµα του Αγίου Γεωργίου που εσκότωσε το δράκον και εγλύτωσε την κόρην του βασιλέως», Λάρνακα 1922), Βασίλειος Θεµιστοκλής («Ποίηµα του Αγίου και µεγαλοµάρτυρος Γεωργίου», Λεµεσός 1933), Νίκος Πτωχόπουλλος («Η αξιοθαύµαστος ιστορία του µεγαλοµάρτυρος Γεωργίου που εφόνευσε τον αρχαίον δράκοντα που εφύλαγε το νερόν της βρύσης, και ο γλυτωµός της Βασιλοπούλας από τον δράκοντα, και η ελευθερία του σκλαβωµένου παιδιού Γεωργίου που υπηρετούσε στα βασιλικά ανάκτορα», Αµµόχωστος 1952;), και άλλοι . 19
Σύµφωνα µε το τραγούδι, έξω από την πόλη της Bηρυτού είχε εγκατασταθεί ένας πελώριος δράκος, ο οποίος, για να επιτρέψει την ελεύθερη ροή του νερού, απαιτούσε να του στέλλουν οι κάτοικοι ένα νεαρό παιδί για τροφή.
Aρχικά προµήθευαν στον δράκο τα θύµατά του οι πολύτεκνες οικογένειες, αλλά στη συνέχεια ήρθε και η σειρά των υπολοίπων, καθώς και του βασιλιά, που έστειλε θυσία στο τέρας τη µοναχοκόρη του. Kαθοδόν, η νεαρή κόρη προσευχόταν να τη βοηθήσει ο Θεός και να στείλει τον Άγιο Γεώργιο για να τη σώσει.
Kαι πράγµατι, οι προσευχές της εισακούστηκαν και εµφανίστηκε ο Άγιος, που σκότωσε µε το κοντάρι του το θηρίο. Στη συνέχεια επέστρεψαν µαζί στο παλάτι, όπου ο βασιλιάς πρότεινε
στον Άγιο για σύζυγο τη νεαρή θυγατέρα του, µαζί µε το βασίλειό του.
O Άγιος αποκάλυψε τότε την ταυτότητά του και, αφού απέρριψε τη βασιλική προσφορά, ζήτησε ως αντάλλαγµα για τη σωτηρία της βασιλοπούλας την ανέγερση ναού στο όνοµά του . 20
Tο τραγούδι αυτό αποτελείται από 155 στίχους και καταγράφηκε από τον Aθανάσιο Σακελλάριο, ο οποίος το πρωτοδηµοσίευσε το 1868 .
Στα χρόνια που ακολούθησαν 21 δηµοσιεύτηκαν και πολλές άλλες παραλλαγές του, λιγότερους ή περισσότερους στίχους, προερχόµενες σχεδόν από κάθε γωνιά του νησιού, όπως από τη Xούλου (143 στίχοι, καταγράφηκε το 1906)22, την Κυθρέα (166 στίχοι, 1961), την Ακανθού (121 στίχοι, περίπου 1961) , το Kαζάφανι (88 στίχοι, 1980), το Παραλίµνι (296 στίχοι, 1985), τη Δερύνεια (39 23 24 στίχοι, 1985) , τον Άγιο Δηµήτριο Μαραθάσας (50 στίχοι, 1988) , το Πραστειό Αµµοχώστου 25 26 (50 στίχοι, 1988)27, την Πάφο (123 στίχοι, 1992)28, και αλλού.
Πρόκειται αναµφίβολα για ένα από τα πλέον διαδεδοµένα τραγούδια της θρησκευτικής λαϊκής ποίησης στο νησί, γεγονός που καταδεικνύει και τη µεγάλη αγάπη των κατοίκων για τον θαυµατουργό Άγιο.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί, ότι επισήµως, ύστερα από το έτος 1964, ο Άγιος Γεώργιος τιµάται πανηγυρικά από την Eθνική Φρουρά στην Κύπρο, όπως και στην Ελλάδα, όπου από το 1864 η εικόνα του φέρεται σττις σηµαίες των σωµάτων του πεζικού και από το 1953 καθιερώθηκε µε διάταγµα ως ο προστάτης των σωµάτων του στρατού και των όπλων, πλην του πυροβολικού, που, ως γνωστόν, έχει προστάτιδά του την Αγία Βαρβάρα
