Δημοσιεύθηκε: Δευτέρα 18 / 3 / 2024 , 17:18 από news_room
ΕΛΛΑΔΑ | Η ελληνική παράδοση είναι γεμάτη ήθη και έθιμα για την Καθαρά Δευτέρα .Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώμε λαγάνα, ταραμά και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης, συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Οι βυζαντινοί την Καθαρά Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση -Απόδοση και τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν». Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο είναι γνωστός και ως «Κούλουμα». Η λέξη Κούλουμα χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, η προέλευση της όμως δεν είναι ξεκάθαρη. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος.
Στην ελληνική παράδοση το πέταγμα του αετού συμβολίζει το πέταγμα της ανθρώπινης ψυχής προς τον Δημιουργό της. Σύμφωνα με τον έθιμο πρέπει να πετάει στον ουρανό την Καθαρά Δευτέρα, την ημέρα που ξεκινά η νηστεία της Σαρακοστής, δηλαδή την ημέρα που ξεκινά η πνευματική και σωματική μας κάθαρση. Μέσω αυτής της διαδικασίας ερχόμαστε πιο κοντά στον Θεό και αυτή η επαφή συμβολίζεται με τον χαρταετό που επίσης πλησιάζει προς τον Θεό καθώς πετάει ψηλά στον ουρανό.
Η λαγάνα
Αποτελεί απαραίτητο κομμάτι του τραπεζιού της Καθαράς Δευτέρας. Το ψωμί αυτό που παρασκευάζεται χωρίς προζύμι, έχει επίσης αρχαίες ρίζες, καθώς υπάρχουν πολλές αναφορές στη λαγάνα σε αρχαία κείμενα. Μια θεωρία θέλει τη λαγάνα να παρομοιάζεται με τον άρτο που κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο Χριστός ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.
Βγάζουν τον «πρόσωπο» οι Γενίτσαροι στη Νάουσα
Χωρίς τον «πρόσωπο», την ιδιαίτερη αυτή μάσκα που χαρακτηρίζει το μοναδικό δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες», θα κυκλοφορήσουν σήμερα στους δρόμους και τις γειτονιές της Νάουσας τα μπουλούκια των μεταμφιεσμένων με τις φουστανέλες και τις γυναικείες στολές.
Η μάσκα για το δρώμενο
Το δρώμενο, σε μια πιο χαλαρή και ανάλαφρη εκδοχή του, θα λάβει και πάλι χώρα με χορό και μουσική από ζουρνάδες και νταούλια, φαγητό και ποτό έξω από τα σπίτια, μικρά γλέντια στους δρόμους και τα στενά της πόλης.
Οι Γενίτσαροι της Λάρισας
Με τον τρόπο αυτό πέφτει η αυλαία των καρναβαλικών εκδηλώσεων που στην περιοχή έχουν έντονο παραδοσιακό χρώμα καθώς το έθιμο χρονολογείται από τον 18ο αιώνα και οι ρίζες του ανιχνεύονται σε διονυσιακές αρχές της αρχαίας Ελλάδας.
Η παρέλαση Κουδουνοφόρων στο Σοχό και το έθιμο της συγχώρεσης
Ξεχωριστή σημασία έχει το δρώμενο «Κουδουνοφόροι», στον Σοχό του νομού Θεσσαλονίκης, που αποτελεί την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Ντυμένοι με στολές που φτιάχνονται από δέρματα ζώων και ζωσμένοι με κουδούνια, οι κουδουνοφόροι καρναβαλιστές χορεύουν και τραγουδούν από τις 11 το πρωί έως τη 1 το μεσημέρι συμπαρασύροντας τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής.
Θα ακολουθήσει μοίρασμα φασολάδας και σαρακοστιανών εδεσμάτων και από τις 2:30 το μεσημέρι ξεκινά το «Προσταβάνι», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το έθιμο της συγχώρεσης με το μοίρασμα πορτοκαλιών και το χειροφίλημα στους γηραιότερους. Επίσης, στην ‘Ασσηρο του δήμου Λαγκαδά στις 12:30 το μεσημέρι της Καθαρά Δευτέρας θα ξεκινήσει η παρέλαση των καρναβαλιστών που διοργανώνονται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ασσήρου, ενώ θα ακολουθήσει αποκριάτικο γλέντι και σαρακοστιανά εδέσματα.
Τροχήλατη κατσαρόλα «γίγας» θα βράσει φασολάδα
Στο Φράγμα της Θέρμης το πέταγμα του χαρταετού θα συνοδευτεί με άφθονα παραδοσιακά εδέσματα και μουσική, ωστόσο τις εντυπώσεις αναμένεται να «κλέψει» η μεγαλύτερη τροχήλατη κατσαρόλα διαμέτρου τριών μέτρων και χωρητικότητας 700 λίτρων.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων στο Φράγμα θα παρουσιαστεί και θα χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες της εκδήλωσης της Καθαρά Δευτέρας για πρώτη φορά η κατσαρόλα «γίγας» που θα βράσει την παραδοσιακή φασολάδα η οποία και στη συνέχεια θα προσφερθεί στον κόσμο. Παράλληλα, στα Βασιλικά του δήμου Θέρμης θα κορυφωθούν την Καθαρά Δευτέρα με τον παραδοσιακό γάμο και τη μεγάλη καρναβαλική παρέλαση, με δεκάδες άρματα και το κάψιμο του καρνάβαλου.
Το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας με το «Κλέψιμο της Νύφης» στο Μελιδόνι Ρεθύμνου
Το έθιμο χρονολογείται από τον καιρό της τουρκοκρατίας και η διατήρηση του οφείλεται στον προφορικό λόγο.
Οι έξυπνοι Μελιδονιώτες την εποχή της τουρκοκρατίας έψαχναν να βρουν μια μέρα για να σατιρίσουν, να χτυπήσουν και να κοροϊδέψουν τους κατακτητές χωρίς αντίποινα και έτσι επινόησαν το δρώμενο.
Την τότε εποχή οι Τούρκοι έβαζαν στο μάτι τις όμορφες ρωμιές και τις έπαιρναν (τις έκλεβαν) για γυναίκες τους. Πριν το γάμο όμως έπρεπε να εξεταστούν από τον Τούρκο δικαστή Καντή ή Καουκά για να εξακριβωθεί η τιμιότητα τους (παρθενία). Συνήθως όμως ο Τούρκος δικαστής ήταν η πρώτη εμπειρία της κάθε υποψήφιας νύφης.
Με τη συνοδεία λύρας και λαούτου κατεβαίνουν οι έξι Αδελφοί με τη νύφη, στην πλατεία του χωριού και στήνουν τον χορό! Οι Αδελφοί της Νύφης παροτρύνουν τους παρευρισκόμενους που συμβολίζουν τους Τούρκους, να χορέψουν. Πάνω στο κέφι κάποιοι από τους χορευτές προσπαθούν να κλέψουν την νύφη, αλλά εμποδίζονται από τους Αδελφούς της, οι οποίοι τους δέρνουν με βίτσες. Μετά και από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες η νύφη κλέβεται από δυο έγκριτους χωριανούς. Μετά από λίγο η νύφη επιστρέφει με εμφανή τα σημάδια της εγκυμοσύνης και κερνάει για τα καλορίζικα.
Εκείνη τη στιγμή κάνει την εμφάνιση του και ο Αράπης ή Καρτέλας με το μαϊμούνι του, το οποίο συμβολίζει την τύχη, έχοντας πάνω στο σακάκι του ραμμένα τραπουλόχαρτα.
Θεωρείται γούρι να παίξει κανείς το μεγάλο λέρι (παραδοσιακή ποιμενική κουδούνα) που έχει στο λαιμό του και αποφεύγει το μούζωμα ασημώνοντας τον! Ο Αράπης ή Καρτέλας ενσωματώθηκε στο έθιμο τη δεκαετία του ’60. Εμφανίζεται στην πλατεία και προτρέπει το Μαϊμούνι να κάνει τούμπες διασκεδάζοντας έτσι τους παρευρισκόμενους.
Μετά από λίγο η νύφη γεννάει αλλά ο πατέρας είναι άφαντος!
Πάνω σε γάιδαρο κάνει την εμφάνιση του ο Τούρκος δικαστής Καουκάς ή Καντής. Χαιρετάει το πλήθος που τον ζητωκραυγάζει αλλά και που θέλει να τον ρίξει από το γάιδαρο. Πετάει χαρτοπόλεμο και καραμέλες. Πηγαίνει προς τη νύφη και βλέποντας την με το παιδί χτυπιέται και οδύρεται για την κατάσταση της. Η νύφη του λέει ότι αυτός είναι ο πατέρας αλλά αυτός δεν το δέχεται. Μετά από πίεση της νύφης και ύστερα από κωμικοτραγικές καταστάσεις το παραδέχεται ότι αυτός είναι ο πατέρας του παιδιού και αποδεικνύεται ότι ο Τούρκος δικαστής είναι τελικά Έλληνας μεταμφιεσμένος σε Τούρκο.
Έτσι τελειώνει το δρώμενο, καθώς βγαίνουν όλες οι μάσκες και όλοι το διασκεδάζουν με κοντυλιές, χορό και τραγούδι.
Το λαϊκό δικαστήριο ανήθικων πράξεων στη Κάρπαθο
Η Κάρπαθος έχει ένα δικό της ξεχωριστό έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το «λαϊκό δικαστήριο» ακούει, κρίνει και τιμωρεί…
Ένα ξεχωριστό έθιμο «το πιπέρι» αναβιώνει και φέτος στην κοινότητα Όθος Καρπάθου με μεγάλη συμμετοχή των κατοίκων του νησιού στο πλαίσιο των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Το έθιμο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει την συγκρότηση «Λαϊκού δικαστηρίου ανήθικων πράξεων» το οποίο επιβάλλει στους παραβάτες χρηματικά πρόστιμα. «Πρόκειται για ένα έθιμο που τηρείται εδώ και αιώνες και είναι από τα παλαιοτέρα έθιμα» «πρόκειται για ένα δρώμενο με Διονυσιακό χαρακτήρα με, με αρχαιοελληνικές καταβολές αλλά και με στοιχεία από την Τουρκοκρατία»
«Το πιπέρι» είναι ένα έθιμο που πραγματοποιείται την Κυριακή της Τυρινής και ανήμερα της Καθαρής Δευτέρας με επίκεντρο το χωριό Όθος της Καρπάθου και πρόκειται και φέτος να αναβιώσει. Την Κυριακή κάτοικοι του χωριού, ντυμένοι «καμουζέλλες» και με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων επισκέπτονται τα άλλα χωριά του νησιού και προσκαλούν τους κατοίκους να συμμετάσχουν στο έθιμο. Η πρόσκληση γίνεται και με περιπαικτικές μαντινάδες και γενικά επικρατεί κλίμα ευφορίας.
Την επόμενη μέρα (Καθαρή Δευτέρα) στην πλατεία του χωριού πραγματοποιείται με μεγάλη συμμετοχή το έθιμο.
Από νωρίς στην πλατεία του χωριού στήνεται παραδοσιακό Καρπάθικο γλέντι το οποίο ξεκινά με ένα είδος μνημόσυνου για τους κατοίκους του χωριού που έχουν πεθάνει αλλά και για αυτούς που έχουν μεταναστεύσει σε άλλες χώρες.
Ακολουθεί το γλέντι με άφθονο κρασί και παραδοσιακούς μεζέδες ενώ οι συμμετέχοντες είναι κυρίως άνδρες μασκαρεμένοι.
Στη συνέχεια πραγματοποιείται το λαϊκό δικαστήριο ανήθικων πράξεων όπου ενώπιον του καδή (δικαστή) οδηγούνται οι παραβάτες για διάφορα σεξουαλικά αδικήματα και παρενοχλήσεις. Η διαδικασία είναι άκρως περιπαικτική με μαντινάδες αλλά και βωμολοχίες και τελικά οι παραβάτες σε ανάλογο κλίμα καταδικάζονται από το δικαστήριο σε χρηματικό πρόστιμο που παρακρατείται για τις ανάγκες του πολιτιστικού συλλόγου.
Ακολούθως ξεκινά ο παραδοσιακός χορός «πιπέρι» στον οποίο συμμετέχουν μόνο μεταμφιεσμένοι και μεγάλο γλέντι που χαρακτηρίζεται από «πρόστυχες» μαντινάδες και ανάλογα πειράγματα μεταξύ των εκατοντάδων συμμετεχόντων.
Το έθιμο του αγά στη Χίο
Στα Μαστιχοχώρια, στα Μεστά και τους Ολύμπους, αλλά και στο Πυργί και στο Λιθί, χωριά που διατηρούν τα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά τους, αναβιώνει κάθε χρόνο την Καθαρή Δευτέρα, το έθιμο του «Αγά». Πρόκειται για ένα ιδιότυπο δικαστήριο, από το οποίο δε γλιτώνει κανείς, χωρίς να καταβάλει πρόστιμο! Το έθιμο του Αγά έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και ανάγεται γύρω στο 1830-1840.
Το έθιμο του Αγά χάνεται στα βάθη των αιώνων. Πρόκειται για μία παράδοση που έχει τις ρίζες της στην Τουρκοκρατία, όταν οι Τούρκοι πασάδες που διοικούσαν τα Μαστιχοχώρια επέβαλαν ιδιαίτερα σκληρές ποινές και τιμωρούσαν τους Χιώτες με την πρώτη ευκαιρία. …
Επί τουρκοκρατίας ο Αγάς ήταν ο ανώτερος Άρχων του χωριού και ο δίκαιος κριτής. Το πρωί της Καθαράς Δευτέρας όλοι οι χωριανοί μαζεύονταν στο σχολείο του χωριού με σκοπό τη συνοδεία του Αγά στην κεντρική πλατεία. Στην είσοδο του χωριού, στην κεντρική πύλη, γινόταν μία υποτυπώδης μάχη και η κατάληψη του κάστρου και στη συνέχεια ο …
Σκοπός του Αγά ήταν να λύσει τις έριδες και τις φιλονικίες που υπήρχαν μεταξύ των χωριανών. Τα πρόστιμα ήταν συγκέντρωση προϊόντων ανάλογα με τη δουλειά που έκανε ο καθένας και στο τέλος της ημέρας όλοι οι χωριανοί αγαπημένοι κατανάλωναν τα προϊόντα και γλεντούσαν με χορό και τραγούδι έως το πρωί. …
Στην εξέλιξη του Εθίμου, μετά την Τουρκοκρατία, όπως και στα περισσότερα αποκριάτικα έθιμα, προστέθηκαν και Διονυσιακά στοιχεία, μασκαρέματα και σατυρικά τραγούδια. Πάντα βρισκόταν κάποιος κατάλληλος να ενσαρκώνει τον Αγά, που να έχει ευστροφία, γνώση της πραγματικότητας, γνώση των γεγονότων και της επικαιρότητας, να σατιρίζει,να διακωμωδεί και να καταδικάζει με σκοπό να συγκεντρώνει χρήματα παλαιότερα για το σχολείο.
Μετά τις καταδίκες του Αγά το λόγο είχε ο εισαγγελέας που επέβαλε την ποινή. Οι ποινές ήταν βουρδουλιές ή «ακάβαλο» και χρηματικό πρόστιμο τα οποία πλήρωναν όλοι, ότι ήθελαν, όσα ήθελαν, άμα ήθελαν, ήθελαν δεν ήθελαν. Δε λείπει το χιούμορ, τα πειράγματα και οι επευφημίες από τους παρευρισκόμενους, που ξέρουν πως σε λίγο ίσως έρ…
Τα μουζώματα στη Ρόδο
Στον Αρχάγγελο της Ρόδου οι εκδηλώσεις της Καθαράς Δευτέρας κορυφώνονται με τα «μουζώματα» και τα «αλευρώματα», παράλληλα με το γλέντι, τις μεταμφιέσεις και τη σάτιρα…
Ξεχωριστός και πιο εντυπωσιακός είναι ο εορτασμός των Αποκριών στο χωριό Αρχάγγελος της Ρόδου, ένα χωριό που κρατά τις παραδόσεις και τα έθιμα από τους περασμένους αιώνες, από γενιά σε γενιά. Το αποκορύφωμα του εορτασμού είναι το σκηνικό της Καθαρής Δευτέρας, όπου επικρατούν τα «μουζώματα» και τα «αλευρώματα», παράλληλα με το γλέντι, τις μεταμφιέσεις και τη σάτιρα.
Όλοι οι κάτοικοι του χωριού και οι επισκέπτες είναι υποχρεωτικό να βάψουν μαύρα τα πρόσωπά τους και να κυκλοφορούν έτσι όλη τη διάρκεια της Καθαρής Δευτέρας. Όσοι δεν το κάνουν μόνοι τους υποχρεώνονται να το κάνουν, έστω και με το ζόρι, ενώ την ίδια τύχη έχουν και οι επισκέπτες του χωριού.
Μέρος του εορτασμού είναι και τα «αλευρώματα», στα οποία επιδίδονται μεγάλοι και μικροί, κάνοντας ακόμα πιο ξεχωριστό τον εορτασμό της Καθαρής Δευτέρας στο συγκεκριμένο χωριό.
Το έθιμο με τα «μουζώματα» έχει τις ρίζες του αρκετές δεκαετίες πίσω και σύμφωνα με κάποιους λαογράφους είναι κατάλοιπο των Διονυσιακών γιορτών. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος του Πολιτιστικού συλλόγου Αρχαγγέλου «Ναίθωνας», Μιχάλης Τσακίρης, τα παλαιότερα χρόνια οι κάτοικοι του χωριού την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας ντύνονταν με προβιές από πρόβατα και κατσίκια, που ετοίμαζαν το προηγούμενο χρονικό διάστημα και κάλυπταν τα πρόσωπά τους με πίτουρα και σπασμένο κάρβουνο, στο οποίο έριχναν λίγο λάδι. Τώρα, το βάψιμο των προσώπων γίνεται με σύγχρονα μέσα.
Ο Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι
Στο Γαλαξίδι, ο Αλευροπόλεμος είναι το έθιμο που διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Ένας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα.
Το έθιμο της Τράτας στη Σκύρο
Στη Σκύρο, πραγματοποιείται κάθε χρόνο το έθιμο της Τράτας, που παραπέμπει απευθείας σε αριστοφανικό έθιμο της ναυτικής ζωής με έμμετρη απαγγελία σατιρικών στίχων για την επικαιρότητα και κορυφώνεται με τον μυσταγωγικό χορό όλων των κατοίκων του νησιού, με παραδοσιακές τοπικές ενδυμασίες στην κεντρική πλατεία.
Το έθιμο της τράτας, στη Σκύρο αναβιώνει όταν την τελευταία Κυριακή το μεσημέρι, στην κεντρική πλατεία του Νησιού, καταφθάνει η τράτα (βάρκα), με το πλήρωμά της και οι συμμετέχοντες φορώντας στολή ψαράδων, σατιρίζουν την επικαιρότητα λέγοντας στιχάκια.
